John Harris* – Javët në vijim do të shpaloset një lojë e çmendur politike.
Grumbullimi i deputetëve që duan të jenë liderë dhe kryeministër konservatorë – disa me vetëbesim të tepruar, të tjerë në absurditet – do mbajnë fjalën e tyre para deputetëve konservatorë, anëtarëve të partisë dhe publikut të gjerë.
Të gjithë ata do të pretendojnë se mund të pastrojnë mbetjet e lëna nga Boris Johnson. Mes asaj që tashmë ka filluar të duket si një luftë e tërbuar e brendshme, disa nga zhurmat më të forta do të bëhen nga pretendentët që ofrojnë një rikthim të plotë në kredon konservatore të shtetit të vogël dhe tregut të lirë.
Ndërkohë, një tjetër ritual do të vazhdojë – një ritual që është po aq thelbësor, në mënyrën e vet, për bërjen e biznesit politik si zakonisht. Çfarëdo që sugjerohet nga sondazhet e bëra në mes të një shkrirjeje kaq të madhe konservatore, partia laburiste ende përballet me një luftë të madhe të vështirë për të fituar një shumicë parlamentare.
Ajo ende nuk ka asnjë qëndrim bindës apo edhe koherent për atë që ka kaluar Britania apo ku po shkon, dhe një frikë e re së shpejti mund të shqetësojë figurat e saj të larta: kur Johnson të largohet përfundimisht, po sikur një udhëheqës i ri konservator të shijojë një periudhë muaj mjalti përpara?
Deri më tani, rënia e Johnson është kuptuar pothuajse tërësisht si një çështje e mangësive të karakterit të tij dhe paaftësisë administrative, dhe politikanët që tani e paraqesin veten si një alternativë janë parë kryesisht në të njëjtat terma sipërfaqësore.
Në të njëjtën kohë, ngadalë po lind një ndërgjegjësim i një aspekti shumë më të thellë të asaj që po ndodh: një lëmsh krizash që koha e Johnson në pushtet i bëri më të gjalla se kurrë dhe që rënia e tij e simbolizon në mënyrë të përsosur.
E thënë troç, ky vend është në një rrëmujë të tmerrshme, gjithnjë e më të frikshme, sepse politika dhe sistemi i tij i pushtetit mbeten të mbërthyer në të kaluarën. Konservatorët nuk kanë përgjigje – por as Laburistët, në ndonjë kuptim kuptimplotë, nuk kanë. Pra, çfarë do të bëjmë?
Një nga krizat tona shkon në shekuj. Strukturat e qeverisjes së Mbretërisë së Bashkuar bazohen rreth një shteti të vjetëruar dhe të centralizuar, pjesa më e madhe e të cilit u ndërtua gjatë ditëve të largëta të perandorisë dhe që tani mezi funksionon. Departamentet e fryrë të Ëhitehall nuk mund të bëjnë atë që pretendojnë ministrat dhe nëpunësit civilë.
Dhomat e Parlamentit janë një simbol i rrënuar i prishjes institucionale. Falë ekzistencës së vazhdueshme të Dhomës së Lordëve, ligjvënësit tanë përfshijnë një pronar gazete ruso-britanike, Ian Botham dhe 92 bashkëmoshatarë të trashëguar.
Më keq akoma, ekziston një lidhje e thellë, simbiotike midis institucioneve të Ëestminster dhe Ëhitehall dhe strukturave të privilegjit të përqendruara në një pjesë të vogël të shkollave private, dhe universiteteve të Oksfordit dhe Kembrixhit.
Së bashku, ata kanë nxjerrë njerëz të stërvitur në mënyrat misterioze të establishmentit dhe si të rrjetëzojnë rrugën e tyre drejt pushtetit, por që zakonisht rezultojnë të jenë budallenj dhe kancelarë të rrezikshëm. Johnson, padyshim, ishte kaq i mishëruar: pasi kishte arritur në majën e një sistemi që u jep kryeministrave nivele marramendëse pushteti, ai mund të shkelte mbi konventat kushtetuese, të nxiste legjislacionin që anulonte të drejtat themelore civile (për të mos përmendur t’i shpërndajë nderimet kujtdo që ai e donte – një zakon që duket se do të kthehet përsëri).
Dy krizat tona të tjera janë të ndërlidhura ngushtë. Për 40 vjet tashmë, partia konservatore i është përkushtuar ideve ekonomike të ngulitura në shpirtin e saj nga Margaret Thatcher, dhe mbikqyr një rrëmujë pabarazie, pasigurie dhe brishtësie ekonomike. Pas rrëzimit të vitit 2008, kjo qasje u rregullua mbi bazën se pagat e stanjuara u përputhën me çmime të rrafshuara dhe normat e ulëta të interesit të paprecedentë nënkuptonin që mjaft njerëz mund të kishin akses në kredi të lirë. Por falë Brexit, pandemisë dhe luftës në Ukrainë, gjithçka ka filluar të shpërthejë. Shkalla e gjendjes së vështirë të Mbretërisë së Bashkuar e veçon atë nga pothuajse të gjitha ekonomitë e tjera të përparuara. Askush nuk duket se ka ndonjë ide se si të trajtohet inflacioni.
Përsëri, Johnson simbolizon shumë nga kjo histori. Prova më e qartë deri më sot se urdhri i post-Thatcher nuk mund të mbante më ishte vota e madhe për daljen nga BE në vendet që kishin qenë viktima të tij. Pasi ai kishte shfletuar valën politike që rezultoi dhe u bë kryeministër, ai u ofroi njerëzve në zemrat e Brexit një pazar fitues: që në këmbim të mbështetjes së tyre, ata do të përfitonin nga ngritja në një nivel tjetër. Është e qartë se ai nuk kishte ndërmend ta mbante këtë premtim: përveç çdo gjëje tjetër, lidhja e qëndrueshme e partisë së tij me Thatcherizmin është shumë e thellë. Por edhe nëse pasardhësi i tij përpiqet në një farë mënyre ta bëjë kuptimplotë ringritjen, ata do të përballen me një nga paradokset përcaktuese të Britanisë moderne: fakti që pasojat e tmerrshme ekonomike të Brexit bëjnë që shanset për të ndihmuar shumë vende që votuan për të pothuajse janë inekzistente.
Një lider i ri konservator nuk do të arrijë as të fillojë t’i zgjidhë këto nyje. Opozita zyrtare vështirë se sugjeron se do ta bëjë këtë. Por në zhurmat ankthioze që bëhen tani nga disa konservatorë, ju mund të parashikoni se si mund të fillojë të marrë formë një politikë e re. Ka shumë frikë në të djathtën politike për bashkëpunimin midis partive jo konservatore që – sipas fjalëve të një aleati të Johnson të cituar së fundmi në Times – “do të ndryshonte rregullat e votimit dhe do t’i detyronte konservatorët të largoheshin nga pushteti për dekada”. Kjo pasqyron një mbështetje gjithnjë e më të madhe për ndryshimin e sistemit zgjedhor në mesin e bazës laburiste që përputhet me politikat e vjetra të Liberal Demokratëve dhe të Gjelbërve, dhe një plan që tani përkrahet, ndër të tjera, nga kryebashkiaku i Mançesterit, Andy Burnham. Pika e tij fillestare do të ishte diçka e kundërshtuar ose e refuzuar nga çdo lider laburist, nga Tony Blair te Keir Starmer (përfshirë Jeremy Corbyn): Laburistët që punojnë me partitë e tjera progresive për të sjellë përfaqësim proporcional, për të shfuqizuar Lordët dhe për të ndjekur transferimin e paprecedentë. Kur intervistova Burnhamin 10 ditë më parë, qëllimi i tij ishte mjaft e qartë: “Biznesi si zakonisht nuk do të na çojë atje ku duhet të arrijmë. Jo vetëm nga pikëpamja politike, por nga pikëpamja se ku është vendi”.
Ndryshimi drastik i sistemeve tona të pushtetit – dhe, nëpërmjet të menduarit radikal për arsimin privat dhe Oxbridge, prishja e rrjeteve të lashta të privilegjeve dhe ndikimit – do të hapte rrugën drejt ndryshimeve që do të fillonin të na tërhiqnin nga gjendja jonë e pafundme.
Kjo gjithashtu do të shuante shanset që një tjetër autokrat i mundshëm konservator të udhëtonte drejt pushtetit. Ky është padyshim mësimi i tre viteve të nxehta të fundit – që nëse koha e Johnson në pushtet tregon një gjë pa diskutim, është fakti që politika britanike duhet të largohet përfundimisht nga shekulli i 20-të.v
Marrë nga TheGuardian.com
