Verë 1962. Kanë kaluar 60 vjet nga dita kur ajo që kishte mbetur nga trupi i Lorenzo Gaido parakaloi në arkivol përmes Oltrestation drejt kishës së Trinisë së Shenjtë, për të marrë një përshëndetje të fundit, atë që priste që nga viti 1941.
Prej 20 vitesh ai qëndroi në varrezat e Ansit, në Shqipëri. Ai ishte 21 vjeç, kur u vra nga një e shtënë aksidentalisht nga një pushkë në duart e një shoku të tij ushtarak.
“Ishte nxehtë atë ditë, në Nichelino, kur procesioni parakaloi përgjatë Via Torino-s, përmes qendrës së qytetit, kaq ndryshe nga sot, – kujton Anna Ponzio Milani, – edhe pa fotografi, e kam të qartë atë moment. Vdekja e dajës tim shënoi historinë e nënës sime dhe të familjes sime. Besoj se është detyrë të mos harrohet”.
Ushtarak në Regjimentin e Parë të Artilerisë Alpine, Grupi i 49-të i Baterive Val Chisone, Lorenzo ishte një veteran i një tjetër fushate ushtarake në Francëi. Ai u largua drejt Shqipërisë në orën 17:20 të 22 prillit 1941, megjithëse pllakata shënon një vit më vonë. Vetëm pak ditë dhe batalioni i tij do të kthehej në Itali. Pa të. Lëndimi aksidental i shpinës që e goditi atë rezultoi në një dëmtim të shtyllës kurrizore.
Falë ndërhyrjes së Rosina Falciones, pronare e fermës Buffa ku jetonte familja Gaido, atje mbërritën dërgesat ushtarake dhe harta e varrezave ku ai u varros. “Nëse mbetjet mortore të të rënëve do të zbulohen dhe identifikohen, do të jetë përgjegjësia e Komisariatit të Përgjithshëm të sigurojë riatdhesimin e tyre”, siguroi letra e datës 29 korrik 1960, ku njoftohej kthimi i trupave të Kontingjentit të Parë, përfshirë Lorencon.
Disa muaj më vonë, më 12 dhjetor 1961, familja merr konfirmimin se në datën 17 të muajit, kufoma do të mbërrijë në Bari me anijen Vicenza, mbi të cilën udhëton grupi i 4-të i ushtarëve të rënë . Zbarkimi është në orën 10. “Gjyshja ime Tereza, e cila ishte e ve, dhe nëna ime që ishte shtatzënë me motrën time, – kujton Ana, – shkuan për ta pritur.
As menjëherë pas vdekjes së tij, as më vonë, Mama Tereza nuk donte të dinte se kush e kishte lënduar. “Ata i thanë se ky shoku ushtar do të donte t’i kërkonte falje, – kujton Anna dhe Maurizia – ajo e pranoi dhimbjen e këtij djali, të cilin tashmë e kishte falur, por priti në grup shokët që kishin qenë me djalin e saj, për të mos ditur emrin se kush e vrau gabimisht”.
Nga arra (terra) në luftë (guerra) ndryshojnë vetëm disa shkronja (në italisht), por ndryshimi është i mrekullueshëm, i paimagjinueshëm, aq më tepër për një familje fshatare, e gatshme për të përballuar çdo vështirësi për tu bashkuar. “Pa kuptim, por cila luftë ka kuptim? – shkruante Antonieta vite më vonë, duke rilidhur fillin e kujtimeve – Dhimbje, dëshpërim, zi. Dhimbje në rritje, e cila shtoi dhimbjen e shumë familjeve të tjera, të bashkuara në zi dhe në absurditetin e tragjedisë së luftës”.
Lorenco nuk ishte i vetmi nga Nichelino që vdiq larg dhe u kthye në shtëpi pas vitesh, për të pushuar në varrezat e qytetit të tij. Mario Dominici, 26 vjeç, i rënë më 25 dhjetor 1944, u kthye nga Shqipëria më 8 shtator 1951 në Krishtlindje, i varrosur përkohësisht përpara se të transferohej, në vitin 1968, në kampin 5, në tokën e rezervuar për ushtarakët. Gjurmët e tij mbeten në arkivin historik të qytetit, ku ruhet kërkesa e familjes për kthim.
Dhe pastaj Giustino Bogiatto, një toger 23-vjeçar, i cili vdiq në luftime në Tobruck; Mario Piccitto, një tregtar i thirrur për arsye ushtarake; Corrado Beninatti, se lufta, në moshën 7-vjeçare, nuk duhej ta dinte dhe përkundrazi ta vriste atë, nën një bombardim. Të tre shfaqen në një artikull në të përjavshmen ‘Il Nuovo Arco’, të premten 6 tetor 1972, i cili jep lajmin për kthimin e eshtrave të tyre nga Libia, të zhvarrosura në një varrezë në Cyrenaica.
Dhe kushedi sa të tjerë, që kanë mbetur në harresë.
“Të rinjtë duhet t’i njohin këto histori, – shkruante Antonieta, – Duhet të kenë kujtesë, sepse vetëm nga njohja e së kaluarës mund të lindë dëshira për të punuar së bashku për paqen”.
Marrë nga Nichelino.com
