Serhiy ishte vetëm dy ditësh kur vdiq.
Në një natë të ftohtë nëntori një raketë ruse goditi maternitetin ku i porsalinduri po merrte veten së bashku me nënën e tij.
Mariya sapo e kishte ushqyer me gji të voglin e saj, kur muret u shastisën.
Fundi dihej, foshnja u nxor pa shenja jete nga rrënojat e një vendi që të sillte në jetë.
Vilniansk është pjesë e rajonit jugor të Ukrainës, Zaporizhzhia, të cilin presidenti rus, Vladimir Putin e aneksoi zyrtarisht në shtator.
Sulmi ndaj spitaleve është një krim lufte. Ushtarët që hodhën raketën mund të akuzohen dhe dënohen.
Komandantët e tyre gjithashtu mund të sillen para drejtësisë, nëse do të ishte e mundur identifikimi vërtetimi i qëllimeve të tyre.
Megjithatë, raketa nuk do të ishte lëshuar nëse Putini në radhë të parë nuk do të kishte urdhëruar pushtimin e Ukrainës.
“Asnjë nga krimet e luftës në Ukrainë nuk do të ndodhte nëse lufta nuk do të kishte filluar”, thotë Philippe Sands, një specialist britanik i të drejtës ndërkombëtare dhe drejtor i Qendrës për Gjykatat dhe Tribunalet Ndërkombëtare në “University College London”.
Për Sands, vetë pushtimi – “nëna e të gjitha krimeve” – është ngjarja kryesore.
Si i tillë, ai kërkon që hetuesit të përqendrojnë vëmendjen e tyre te Putin-i dhe lidershipi rus.
Që më 28 shkurt, ditën e pestë të luftës, Sands paraqiti argumentet e tij në një editorial për Financial Times.
“Pse të mos krijohet një gjykatë penale ndërkombëtare e dedikuar për të hetuar Putinin dhe bashkëpunëtorët e tij?” pyeti ai.
Udhëheqja ukrainase në Kiev i miratoi menjëherë argumentet e tij.
Sands thotë se ish-kryeministri britanik, Gordon Brown, e kontaktoi menjëherë dhe e vuri në kontakt me ministrin e Jashtëm ukrainas, Dmytro Kuleba.
Pak kohë më vonë, qeveria ukrainase filloi t’i kërkonte partnerëve të saj perëndimorë që të krijonin një gjykatë të tillë.
“Ne po bëjmë gjithçka për të krijuar një gjykatë të tillë”, premtoi përsëri presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky në fund të nëntorit.
Ideja për të çuar në gjykatë përgjegjësit e pushtimit të paligjshëm duket se ka shumë kuptim.
Dhe do të revolucionarizonte të drejtën penale ndërkombëtare.
Krimi i agresionit ka rezultuar vetëm një herë në ndjekje penale.
Me shtytjen e ekspertit ligjor sovjetik Aron Trainin, Gjykata Ushtarake Ndërkombëtare në Nuremberg përfshiu “krimin kundër paqes” në statutin e saj.
Ka pasur luftëra të tjera agresioni që atëherë, sigurisht, por nuk ka pasur asnjë gjykatë për të dhënë vendime kundër tyre.
Qeveritë në Washington, Paris, Londër dhe Moskë, të cilat ishin të bashkuara në dëshirën e tyre për të ndëshkuar Gjermaninë për luftën e Hitlerit, nuk ishin të përgatitura t’i siguronin një gjykate ndërkombëtare juridiksion të përhershëm mbi agresionin shtet-me-shtet.
Për këtë arsye, shtetet anëtare të Gjykatës Ndërkombëtare Penale (ICC) në Hagë, e cila filloi veprimtarinë 20 vjet më parë, e përfshinë krimin e agresionit në statutet e gjykatës vetëm në vitin 2010.
Megjithatë, fillimisht, shumica e anëtarëve të gjykatës refuzuan ta ratifikonin atë.
Padi për Putinin
Për më tepër, vetëm 123 nga 193 shtetet anëtare të Kombeve të Bashkuara janë anëtare të ICC-së.
Shtetet e Bashkuara, Rusia dhe Ukraina nuk janë mes tyre.
Pas aneksimit të Gadishullit të Krimesë nga Rusia, Kievi pranoi juridiksionin e gjykatës, por e bëri këtë pa ratifikuar Statutin e Romës, i cili themeloi gjykatën në vitin 1998.
Ky pranim është arsyeja pse hetuesit nga Haga tani janë në gjendje të shqyrtojnë krimet e mundshme të luftës në Ukrainë dhe ata janë në vend që nga muaji mars.
Gjyqësori ukrainas po kryen gjithashtu hetimet e veta.
Dhe në përputhje me parimin e juridiksionit universal, që zbatohet për këtë lloj krimi, 14 vende të Bashkimit Evropian kanë nisur gjithashtu hetimet e tyre, përfshirë Gjermaninë.
Teorikisht, do të ishte e mundur që personalisht të paditet Putini, anëtarët përkatës të kabinetit të tij dhe gjeneralët e tij të lartë për krime të dyshuara lufte.
Udhëheqësi serb Slobodan Millosheviç doli gjithashtu para një gjykate speciale të OKB-së për gjenocid.
Por një proces i tillë do të ishte shumë më i ndërlikuar.
Do të ishte e nevojshme të vërtetohej përgjegjësia individuale e atyre në udhëheqje për krimin në fjalë.
Si mund të jetë e mundur që ta çoni Putinin fizikisht në gjykatë?
Në kushte të caktuara, e drejta penale ndërkombëtare lejon procedurat gjyqësore në mungesë të të pandehurit.
Një dënim do të kufizonte ndjeshëm lirinë e lëvizjes së Putinit. Dhe kjo do të dërgonte një sinjal të fortë politik.
Ukraina gjeti mbështetje të menjëhershme për qëllimet e saj midis partnerëve të saj më të vegjël në Evropën Lindore, duke përfshirë shtetet baltike, Poloninë dhe Republikën Çeke.
Në pranverë të këtij viti, Asambleja Parlamentare e Këshillit të Evropës dhe Parlamenti Evropian miratuan gjithashtu rezoluta në mbështetje të një tribunali të tillë.
Por partnerët më të mëdhenj të Ukrainës në Perëndim prej kohësh preferuan të përmbaheshin dhe Kievi mendoi se e dinte arsyen. “Disa vende mund ta dënojnë pushtimin, por ata nuk duan të mbyllin plotësisht derën e negociatave me Moskën,” tha Andriy Smyrnov, zëvendës shefi i stafit të Zelensky, në një intervistë me DER SPIEGEL në gusht.
Komisioni Evropian favorizon një gjykatë
Megjithatë, që nga fundi i nëntorit, papritmas ka pasur lëvizje për këtë çështje.
Presidentja e Komisionit Evropian, Ursula von der Leyen, lëshoi një kërkesë që Rusia duhet të paguajë edhe për krimin e agresionit.
Komisioni propozoi krijimin e një tribunali ad hoc, të ngjashëm me gjykatat e krijuara më parë nga Këshilli i Sigurimit i OKB-së për t’u fokusuar në ish-Jugosllavinë dhe në Ruanda.
Megjithatë, në këtë rast, një gjykatë e tillë do të kërkonte mbështetje nga Asambleja e Përgjithshme e OKB-së, pasi Rusia do të ushtronte veton e saj në Këshillin e Sigurimit.
Një rezolutë e Asamblesë së Përgjithshme nuk do të mjaftonte për të detyruar Rusinë të bashkëpunonte me gjykatën, por do t’i jepte gjykatës legjitimitetin ndërkombëtar që do t’i duhej.
Një projekt-rezolutë mbi këtë çështje me sa duket tashmë po bën xhiron në selinë e OKB-së në New York.
Ditën që von der Leyen bëri propozimin e saj, më 30 nëntor, Ministria e Jashtme franceze lëshoi gjithashtu një deklaratë befasuese që tregon për herë të parë hapjen e saj ndaj krijimit të një gjykate speciale.
Anëtarët e parlamentit francez, Assemblée Nationale, kishin miratuar tashmë një rezolutë për këtë çështje.
Ekspertët e së drejtës ndërkombëtare u mblodhën nga fytyra e Parisit.
Kohët e fundit, ministrja e Jashtme franceze Catherine Colonna kishte shprehur shqetësimin se një gjykatë e krijuar posaçërisht për Ukrainën mund të minonte autoritetin e ICC-së në Hagë.
Nuk ishte e qartë se çfarë fshihej pas ndryshimit të pozicionit.
Vëzhguesit pyesin nëse Parisi mund të besojë se kërcënimi i procedurave ligjore mund të jetë i mjaftueshëm për ta bërë Putinin të tërhiqet.
Një delegacion i vogël nga Kievi udhëtoi kohët e fundit në Paris, Berlin dhe Ëashington për të promovuar idenë e një gjykate.
Ekipi drejtohet nga avokati i ri Anton Korynevych, një përfaqësues special i Ministrisë së Jashtme të Ukrainës.
Por, ekspertët e së drejtës ndërkombëtare janë të ndarë.
Shumë janë skeptikë ndaj idesë së një gjykate të posaçme dhe në vend të kësaj do të preferonin të forcohej ajo aktuale.
Christoph Safferling, profesor për të drejtën ndërkombëtare në Universitetin e Erlangen-Nürnberg, nuk është gjithashtu i bindur nga ideja e një gjykate speciale.
“Jam pak i ndarë”, thotë ai, “sepse kjo do të ishte një mundësi për të dërguar një sinjal të qartë, të ngjashëm me 1945 në Nuremberg, se agresioni është një krim”.
Dhe për ta bërë këtë, nevojitet një gjykatë speciale.
Por nëse krijohet, ajo nuk duhet të jetë përgjegjëse vetëm për krimin e agresionit, por për të gjitha krimet e kryera në këtë luftë, përfshirë çdo që mund të jetë kryer nga Ukraina.
Ai shton se është e domosdoshme që Ukraina të bëhet palë në Gjykatën Penale Ndërkombëtare.
Sigurisht, është e drejtë të pyesim pse Kievi nuk e ka ndërmarrë ende atë hap.
